Mengenali Lebih Dekat Profesion Ahli Farmasi Di Malaysia

Hari Farmasi Sedunia disambut pada 25 September setiap tahun bagi meningkatkan kesedaran orang awam tentang profesion ahli farmasi serta mengiktiraf peranan yang dimainkan oleh ahli farmasi dalam perkhidmatan kesihatan.

Secara umumnya, ahli farmasi dilihat oleh masyarakat sebagai profesional kesihatan yang membekalkan ubat-ubatan kepada pesakit. Namun begitu, tugas farmasi tidak terhad di kaunter farmasi fasiliti kesihatan kerajaan sahaja. Profesion farmasi juga turut terlibat dalam cabang perkhidmatan lain seperti di premis farmasi komuniti, industri farmaseutikal, bidang akademik serta dalam bidang pengurusan, penguatkuasaan dan regulatori farmasi.

Peranan Dan Tanggungjawab Ahli Farmasi Semakin Meluas

Tugas ahli farmasi di klinik kesihatan dan hospital merangkumi pembekalan ubat-ubatan kepada pesakit luar di kaunter farmasi dan menyediakan perkhidmatan kaunseling ubat-ubatan kepada pesakit yang memerlukan. Pembekalan ubat kepada pesakit yang dimasukkan ke dalam wad pula dilakukan oleh ahli farmasi di hospital. Bukan itu sahaja, terdapat juga ahli farmasi yang bertugas di unit farmasi logistik dan bertanggungjawab dalam proses perolehan ubat-ubatan. Selain itu, ahli farmasi dalam bidang klinikal pula menyampaikan perkhidmatan penilaian ubat-ubatan bagi memastikan pesakit mendapat rawatan yang optimum.

Satu lagi perkhidmatan di hospital yang melibatkan kemahiran ahli farmasi ialah pemantauan terapeutik ubat-ubatan (therapeutic drug monitoring). Perkhidmatan ini secara ringkasnya membantu doktor dan ahli farmasi menentukan dos yang paling sesuai untuk pesakit berdasarkan paras ubat tersebut di dalam darah. Ahli farmasi berperanan untuk membuat pengiraan yang khusus bagi setiap jenis ubat yang berkenaan dan seterusnya memberi cadangan yang bersesuaian kepada doktor, sama ada untuk meneruskan ubat tersebut, mengurangkan dosnya atau menukarkannya kepada ubat lain.

Ahli farmasi turut memainkan peranannya di sesetengah fasiliti tertentu yang menyediakan perkhidmatan kemoterapi dan pembekalan nutrisi tambahan secara parenteral. Ahli farmasi bukan sahaja terlibat dalam proses pembancuhan ubat sitotoksik (cytotoxic drug reconstitution) untuk rawatan kemoterapi dan penyediaan beg nutrisi tambahan tersebut, malah ahli farmasi bertanggungjawab untuk melakukan pemantauan ke atas pesakit yang berkenaan.

Bukan itu sahaja, ahli farmasi di fasiliti kesihatan juga menjalankan aktiviti pendidikan kesihatan bagi meningkatkan kesedaran dan tahap pengetahuan orang awam tentang penggunaan ubat-ubatan secara berkualiti. Selain penyampaian maklumat melalui ceramah dan pameran, ahli farmasi juga menyampaikan informasi berkaitan ubat-ubatan menerusi wawancara televisyen dan radio, perkongsian dalam media sosial, penulisan artikel kesihatan serta sesi lawatan ke rumah pesakit. Inisiatif ini dilakukan untuk memastikan pengurusan ubat yang efisien di rumah dan meneruskan kesinambungan rawatan yang diterima di fasiliti kesihatan.

Profesion farmasi semakin berkembang seiring peredaran masa. Peranan ahli farmasi kini semakin meluas dan meliputi beberapa skop dan bidang perkhidmatan lain. Sebagai contoh, terdapat juga ahli farmasi yang berkhidmat di farmasi komuniti. Ahli farmasi komuniti biasanya menjadi tempat rujukan orang awam bagi mendapatkan nasihat ubat-ubatan kerana mereka antara ahli profesional kesihatan yang mudah untuk dihubungi dalam komuniti.

Selain membekalkan ubat, ahli farmasi komuniti juga mempunyai pengetahuan asas untuk memberi cadangan bagi rawatan beberapa penyakit ringan seperti demam, selesema, batuk, sembelit dan cirit-birit. Farmasi komuniti merupakan salah satu daripada sumber yang boleh dipercayai untuk orang awam mendapatkan ubat-ubatan, termasuklah sediaan tradisional dan produk suplemen kesihatan yang berdaftar dengan Kementerian Kesihatan Malaysia. Selain itu, terdapat juga perkhidmatan penilaian ubat-ubatan di rumah (home medication review) bagi melihat pengurusan ubat-ubatan di rumah pesakit. Selain daripada pegawai di sektor awam, terdapat juga ahli farmasi komuniti yang turut menyediakan perkhidmatan ini.

Bidang akademik juga merupakan salah satu bidang yang boleh diceburi oleh ahli farmasi, terutamanya bagi mereka yang berminat dengan aktiviti penyelidikan, penerbitan kajian klinikal dan pendidikan. Pensyarah farmasi di institusi pengajian tinggi merupakan profesion yang penting kerana mereka berperanan mendidik bakal ahli farmasi yang akan menyertai perkhidmatan farmasi selepas tamat pengajian. Kajian klinikal yang dijalankan oleh penyelidik di universiti membantu meneroka penemuan baharu dalam bidang perubatan dan kesihatan, secara amnya dan bidang farmasi, secara khususnya.

Pengetahuan dan pengalaman ahli farmasi berkaitan formulasi ubat-ubatan dan kimia perubatan, contohnya, membolehkan mereka turut berkecimpung dalam sektor industri farmaseutikal. Industri ini dilihat kian penting bagi meningkatkan kemudahan akses ubat-ubatan kepada penduduk di negara ini. Ahli farmasi dalam industri farmaseutikal berperanan untuk menjalankan tanggungjawab di bahagian pengurusan dan pentadbiran syarikat, penyelidikan, pembangunan serta pendaftaran ubat-ubatan baharu, pemasaran dan jualan, kajian klinikal serta pemantauan penggunaan ubat-ubatan selepas dipasarkan.

Farmasi regulatori merupakan satu lagi bidang yang boleh diceburi oleh ahli farmasi. Ahli farmasi regulatori bertanggungjawab untuk menjalankan penilaian kualiti dan keberkesanan produk sebelum mendapat kelulusan pendaftaran serta membuat pemantauan dari segi keselamatan selepas produk dipasarkan. Perkara ini adalah penting untuk memastikan produk farmaseutikal yang terdapat dalam pasaran untuk kegunaan orang ramai adalah berkualiti, selamat dan berkesan.

Selain farmasi regulatori, ahli farmasi dari bidang penguatkuasaan farmasi juga berperanan untuk memastikan masyarakat tidak terdedah kepada risiko penggunaan produk farmaseutikal yang tidak berdaftar. Ahli farmasi dalam bidang kerja ini pada dasarnya perlu memastikan semua produk farmaseutikal dan kesihatan dalam pasaran mematuhi peruntukan undang-undang yang sedia ada. Antara tugas yang dilakukan termasuklah memantau penjualan produk yang tidak berdaftar serta pengiklanan produk dan perkhidmatan kesihatan yang tidak diluluskan.

Ahli farmasi turut berpeluang untuk berkhidmat dalam bidang pengurusan. Secara ringkasnya, ahli farmasi yang bertugas dalam sektor pengurusan terlibat dalam perancangan dan pembangunan polisi baharu berkaitan perkhidmatan farmasi di negara ini.

Kelayakan Akademik Yang Diperlukan

Seseorang yang ingin menjadi ahli farmasi mesti mempunyai kelayakan akademik di peringkat ijazah sarjana muda dalam bidang farmasi. Asas yang kukuh dalam mata pelajaran kimia, biologi dan matematik merupakan antara syarat untuk melanjutkan pengajian dalam bidang ini. Sehingga kini, terdapat 98 universiti sama ada di dalam dan luar negara yang menawarkan ijazah farmasi yang diiktiraf oleh Lembaga Farmasi Malaysia.
Selain kelulusan akademik, seseorang ahli farmasi perlu melengkapkan latihan siswazah sebagai ahli farmasi dengan pendaftaran bersyarat. Kemudian, mereka perlu menjalani khidmat wajib selama setahun sebelum mendapat status pendaftaran penuh sebagai ahli farmasi berdaftar di Malaysia.

Bidang Farmasi Memperkukuh Sistem Kesihatan

Selain kelayakan akademik, kemahiran berkomunikasi yang baik juga diperlukan untuk menjadi ahli farmasi yang baik. Selain itu, ahli farmasi perlu sentiasa mengemas kini pengetahuan dan kemahiran berdasarkan dapatan kajian yang terkini supaya tahap kompetensi dapat ditingkatkan. Praktis yang berpandukan bukti yang kukuh merupakan salah satu keperluan dalam penyampaian perkhidmatan farmasi.

Tidak kira peranan yang dimainkan atau sektor perkhidmatan yang diceburi, matlamat utama profesion ahli farmasi adalah untuk bertindak sebagai barisan hadapan dalam penjagaan farmaseutikal dan penyampaian perkhidmatan farmasi. Semua ini akan membantu negara mencapai tahap kesihatan masyarakat yang lebih baik.

Sekiranya terdapat sebarang pertanyaan lanjut tentang ubat-ubatan, pesakit atau orang awam boleh menghubungi Pusat Panggilan Farmasi Kebangsaan (National Pharmacy Call Centre, NPCC) melalui talian 1-800-88-6722 (Isnin hingga Jumaat, 8 pagi hingga 5 petang kecuali cuti umum).

(Artikel tulisan saudara Mohd Ridzuan Bin Zakaria ini merupakan hasil kerjasama antara pihak Kementerian Kesihatan Malaysia dan Solidaritas)